Oyuncak Bebekler
Oyuncak bebeklerin oyuncak tarihinde ayrı bir yeri ve önemi vardır. Moog’a göre (2002, Akt: Egemen, Yılmaz, Akil, 2004) oyuncak bebekler insanlık tarihinde psikolojik etkileri açısından evrenseldir. İlkel düzeyde oyuncak bebek bir büyü aracı ya da büyünün ta kendisidir. Dolayısıyla insan ruhunu simgeler.
Bu nedenle de çocuğun kendi kültürel ve etnik kökenini temsil eden oyuncak bebeklere ihtiyacı vardır. Çocuklarının kendi etnik köken ve kültürlerini simgeleyen oyuncak bebeklerle oynamasını sağlayan anne babalar, çocuklarında daha olumlu duygular uyanmasını sağlarlar.
Oyuncak bebeklerin çocuk gelişimine diğer bir katkısı da kendini yönetme becerisi ve hayal gücünü geliştirmesine imkan tanımasıdır. Oyuncak bebekleri giydirmek, elbiselerle oynamak çocuğun yaratıcılığını geliştireceği gibi, kendine olan güvenini de artırır. Farklı giysileri oyuncak bebeğine giydiren çocuk, aslında kafasında canlandırdığı kişi olmaya çalışır (Uluğ, 1997, Sarı, 2002, Lillard, 1993, Akt: Egemen, Yılmaz, Akil, 2004).
Oyuncak bebeklerin tüm bu kazanımları kuşkusuz ki doğru seçimler için geçerlidir. Doğru olmayan bir seçimle çocuk yanlış bir hedefe bunun sonucu olarak ta özgüven kaybına, yanlış alışkanlık, tutum ve değerleri benimsemesine neden olabilir. Bu anlamda detaylı bir şekilde incelenmesi gereken oyuncak bebek türü ise Barbie Bebeklerdir.
Tüketimin Simgesi: Barbie
Barbie oyuncak bebek olmanın ötesinde birçok şeyi simgelemektedir:
- Zayıflık
- Bakımlılık
- Güzellik
- Şıklık
- Modaya Uygunluk
- Lüks Hayat
Barbie Türevleri
Barbie’nin ciddi bir sektör oluşturmasından sonra hızla artan Barbie evi, Barbie elbiseleri, Barbie’nin gardırobu, Barbie arabası, ……vb. türevleri de söz konusu bu tüketim çılgınlığını ayrı bir boyutuyla destekler niteliktedir.
Barbie’nin zamanla çocuk merkezli bir oyuncaktan, tüketim malzemesi bir objeye dönüşmesini Elkınd (2006) şöyle özetlemektedir;
‘Bir moda düşkünü olarak, Barbie’nin her yıl yaklaşık 100 yeni kıyafeti piyasaya sürüldü. Barbie’nin Cristion Dior, Valentino, Perry Ellis, tarafndan tasarımlanan kıyafetleri oldu. 1959 yılından bu yana 96.000 km kumaş Barbie’nin elbiselerini dikmek için kullanıldı.’ Mattel, böylece çok büyük bir kumaş tüketicisi ve aynı zamanda Amerika’nın ‘kadın elbsisesi’ üreticlerinin en büyük 4. sü oldu.
Henüz sorgulama, eleştirel düşünme yetisine kavuşmamış olan çocuklar için Barbie Bebekler çocukların beden ve güzellik algısının zayıf, uzun boylu, sarışın, mavi gözlü, ideal vücut hatlarına sahip olmakla bir tutmasına neden olabilir. Barbie Bebekler yarattıkları bu standartla güzel kadın kavramının da stereotiopleşmesine neden olmuştur. Bu yüzdendir ki ‘güzel’ olmak için Barbie Bebeklere benzemeye çalışan ve bunun içinde onlar ve hatta yüzlerce estetik ameliyat geçiren kadınların sayısı hiç de az değildir.
İnsan Barbie’lere Örnekler……
Dünya’da gerçek Barbie bebek olarak bilinen Ukranyalı Valeria Lukyanova, yıllar boyunca geçirdiği onlarca estetik ameliyat sonrasında artık tam olarak Barbie’ye benzetildi. Ama o tek kişi değil, arkadaşı Olga Oleynik’te aynı değişimi yaşayanlardan .
Valeria, 5 yaşından beri Barbie bebek hayranı olduğunu ve hep ona benzemek istediğini söylüyor.
ABD’de oyuncak bebek Barbie’nin sevgilisi Ken’e benzemek uğruna Justin Jedlica 100 bin dolar harcayarak yaklaşık 100 kez bıçak altına yattı.
21 yaşındaki Odessa Ukrayna’nın Odessa şehrinden ve diğer gerçek Barbie Valeri’da aynı kentten.
Son ‘Barbie’nin adı Lolita Richi. Ukrayna, Kievli 16 yaşında genç bir kız.
Cinselliğin ve Cinsiyetçiliğin Simgesi: Barbie
Gürel’e (2004) göre oyuncaklar gündelik yaşamda kadının ve erkeğin nasıl davranması gerektiğine dair adeta reçete konumundadırlar. Bu yüzdendir ki oyuncaklar kız oyuncakları ve erkek oyuncakları olarak ayrılırlar.
Gerek görünümleri, gerek piyasada yer alan farklı karakter türleriyle belki de cinsiyetçiliğe en fazla vurgu yapan oyuncakların başında gelmektedir Barbie’ler. Bunun en güzel örneği ise Barbie bebeği üreten Mattel şirketinin 1992 yılında, Konuşan Genç Barbie (Teen Talk Barbie) isimli bir ürünü piyasa sürmüş olmasıdır. Bu ürünün özelliği Barbie’nin “Matematik dersi zor” (Math class is tough) demesine programlanmış olmasıdır.
Neredeyse Barbie Bebekle özdeşleşen pembe rengin kullanılması ise Barbie’nin cinsiyetçiliğine verilebilecek diğer bir örnektir.
Ve bu duruma başka bir örnek ise; genç nüfusta hızla artan ‘anereksiyo, bulimia’ vb. tarzı yeme bozuklarının bir diğer adı ise: ‘barbie bebek sendromudur (Gürel, 2004).
Developmental Psychology dergisinde yayınlanan makalesinde psikolog Helga Dittmar ve iki arkadaşının bu konuyla ilgili yapılan araştırmasını içermektedir. Araştırmanın sonucuna göre; 5 – 8 yaş arasında 162 çocuk üzerinde yapılan araştırmada ‘Barbie bebek’lerle oynayan kızların, normal ölçülü bebeklerle oynayanlara göre vücutlarından daha fazla mutsuz olmaktadır (Türk Pedogoji Derneği Bildirgesi, 2012). Tam da bu noktada çağdaş edebiyatın en güçlü feminist kalemlerinden biri olan Marge Piercy, Barbie Bebek isimli şiirini ele almak yerinde olacaktır.
Hamile Barbie ise zaten hali hazırda güzelliği, belirgin ve ideal vücut hatlarıyla cinselliği çağrıştıran Barbie’nin bu gizil yönünü iyiden iyiye açığa çıkartmaktadır. Çocuklara anlatılması en zor konulardan olan ‘cinsellik’, ‘hamilelik’ Barbie’nin bu türevleriyle iyice kafa karıştırıcı bir hal almıştır.
Sonuç
- Ortalama elli beş yıldan beri piyasada olan, çok geniş ve çocuk yaş grubunda yer alan tüketici kitlesi nedeniyle araştırma konusu olan bu oyuncak türünün sonuç olarak oyuncak olmaktan çok, tüketim toplumunun değerlerini taşıyan bir ikon olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.
- Barbie bebeğin ayak izinin Holywood’un ünlü walk of fame kaldırımında ölümsüzleştirilmesi, bir oyuncak olmanın ötesinde bir anlam ifade ettiğini kanıtlamakta ve bir popüler kültür ikonu önemine işaret etmektedir (Gürel, 2004).
- Barbie bebeklerin çocuklara büyüyünce nasıl olmaları gerektiği konusunda olumsuz örnek teşkil ederek ruh ve vücut sağlığına zararlı oldukları ve milli kültürden uzaklaşmaya neden oldukları gerekçeleriyle İran, Rusya ve Suudi Arabistan’da yasaklanması bu tezi doğrular niteliktedir.
- Barbie bebeklerin Rus çocukların zihinlerinde tahribat yaratarak cinsel dürtüleri körüklediklerini ve sahipsiz çocukları seks ticaretine teşvik ettiklerini iddia eden Moskova Oyuncak Enstitüsü Genel Müdürlüğü’nün Barbie ve Ken’in Rus versiyonları Natasha ve Dima’yı üretme hazırlığı içinde olması da başka bir boyuttur (Gürel, 2004)
Kaynakça
- Barbie Bebek İzdüşümünde Kadın Kimliğinin Analizi (Emet Gürel,2004), Yeditepe Üniversitesi, Güzel Sanatlar Fakültesi, Kadın Çalışmalarında Disiplinlerarası Buluşma Sempozyumu, (Syf: 209-2016)
- Çocukluğun Anımsanışı: Masumiyet Arayışında Uzak/Yakın Geçmiş Nostaljisi (Hasan AKBULUT, Ruken AKAR-VURAL,2012) , http://www.millifolklor.com. (Syf:249-262)
- Elkind, D.(2006), Oyunun Gücü. Demet Erol Öngen (Çev.) Ankara:İmge
- Kız Oyuncak Bebekleri Sadece Bir Oyuncak mı? (Pedogaji Derneği, 2012), Bildiri No:15
- Oyuncağa Çocuk, Anne ve Öğretmen Bakış Açısı,(Atiye ADAK ÖZDEMİR, Oya RAMAZAN, 2012) Eğitim Bilimleri Araştırma Dergisi, (Syf:1-16)
- Oyun, Oyuncak ve Çocuk,(Ayten EGEMEN, Özge YILMAZ , İpek AKİL,2004 ), ADÜ TIP Fakültesi Dergisi, (Syf: 39-42).
- Oyunun Üç Kuşaktaki Değişimi, ( Belma TUĞRUL, Gözde ERTÜRK , Şenay ÖZEN ALTINKAYNAK, Gökhan GÜNEŞ,2014), The Journal of Academic Social Science Studie (Syf: 1-17)
- Oyun ve Oyuncak Üzerine, (Mustafa Ergün, 1980),Milli Eğitim, (Syf: 102-119)
- Sivil Toplum Örgütleri ve Kitle İletişim Araçlarının Çevre Okuryazarlığı Bilinci Oluşturmadaki Rolü, (Özge Uluğ YURTTAŞ, Başak ŞİŞMAN, 2012) Tarih Kültür ve Sanat Araştırmaları Dergisi( Syf: 445-457)
- www.haberler.com
- www.rehberim.net
- http://www.boredpanda.com/tree-change-dolls/
