Öteki, ötekileştirme ‘öte’ dekiler, ‘biraz öte git’ler vb. bu kelimeler son zamanlarda günlük söylemlerde sıkça kullanılır oldu. Sıkça kullanılması sıkça eylemde vücut bulduğunu da gösterir bize maalesef. Maalesef çünkü ‘öteki’leştirmenin temelinde o veya bu sebepten dolayı farklı olduğu için kişinin/ kişilerin dışlanması, yok sayılması en iyi ihtimalle ise ‘var’ kabul edilip ama ‘var’ olmanın içine bir tutam ‘hor görülmek’, bir tutam ‘yabancı’ görme, hadi biraz daha ileri gidelim bir kepçe de ‘düşman’ olarak görme vardır. Bu şekilde algılanan kişinin/kişilerin, grupların, kliklerin haleti ruhiyesinin çok iyi olamayacağı aşikar.

Peki bu ‘iteleyen’, ‘öteleyen’ grubun bakış açısında ki problem nerede? Problem, farklılıkları sevmemekte, zenginlik olarak görmemekte, sorun olarak görmekte yatmaktadır. Farklılığı sevmeyen ve sorun olarak gören aslında biraz cahil, biraz korkak, biraz bağnaz ve biraz da tembeldir. Neden mi? Kendi alışık olduğu düzen içerisinden çıkmaktan korktuğu için ‘korkak’, farlılıklardaki öğrenilmesi ve alınması gerekenleri görmediği için ‘cahil’, sadece kendi düşünce ve yaşam tarzını doğru ve güzel bulduğu için ‘bağnaz’ ve tüm bunları değiştirmek için harekete geçmediği için de ‘tembel’dir.

Ötekileştirme ve ötekileştiren bu kadar sorunlu bir durumken bu duruma bir de ‘çocuk’ kavramını ekleyince sanırım iyice bir düşünmek ve kafa yormak gerekir. Zira ‘ötekileştir’me ne kadar zalim, gaddar, komplike ve stratejikse, çocuk ve çocuk olmak ise tüm bunlara tezat o kadar saf, hesapsız kitapsız, masum ve bakirdir. Çocuklar göreli olarak zaten yetişkinlere göre savunmasız, henüz büyümemiş, belli yetkinlikleri edinememiş kısaca fiziksel, bilişssel ve duygusal olarak ‘eksik’ oldukları için her halükarda ‘azınlık’ grubunda yer almaktadırlar. Bunun içindir ki zaten çocuk olmak özel bir grup olduğu için Amerika’da ve Avrupa’da Çocukluk Sosyolojisi isimli yeni bir çalışma alanı vardır. Bu doğal azınlık gruba bir de rengi, etnik kökeni, ırkı ya da daha farklı pek çok özelliğinden dolayı tekrar ve tekrar azınlık haline getirmek çocuğa ve çocukluğa yapılacak olan en büyük kıyımlardan biridir. Çocukluğun politikleştirilmesi bir çocuğun dilendirilmesinden ya da fuhuşa zorlanmasından çok da farklı değildir. Çocukluk evet etkili bir öznedir o yüzdendir ki zaten herhangi bir problemden dolayı ruh sağlığı uzmanına gittiğinizde mutlaka çocukluğunuzla ilgili sorular sorar, o dönemi anlamaya çalışır. Bu etkili öznel yapıyı kişinin kendisine ve ülkesine fayda getirecek şekilde oya gibi işlemek varken, yetişkinlerin yetişkin zekasıyla ürettikleri sosyal problemleri çocuk bedenlere, akıllara ve duygulara ödetmekteyiz. Bu kinle büyüyen çocuk yetişkin olup ta hayata atıldığında elindeki gücü fayda yerine zarar için kullanmaya başlayacaktır. Ve bunun için de yeniden, ayrıca ve tekrar dışlanır, hor görülür ve ötekileştirilir. Bu kısır döngüyü kırmak zor olmamakla birlikte en büyük panzehri ise yetişkin eliyle oluşturulan ve yine ancak bir yetişkinin baş etme becerileriyle üstesinden gelinebilen sosyal ve politik problemlere çocukları maruz bırakmamak da yatmaktadır. Çocukluk makro boyutta bir sınıf, bir ‘sosyal problem’ olarak değil, kendi özerk kültürü ve sosyal dünyası olan bir reailite olarak kabul edilmelidir. Mikro boyutta ise cinsiyet, ırk, etnik köken, cinsel yönelim, engellilik ve tüm kültürel yönelimlerin dışında farklılaşmamış bir ‘insan’ olarak görmek gerekir. Geçmiş yaşantılara göre çocukluk ve çocuk olmak daha görünür olmakla birlikte hâlâ yetişkinlerin problemlerine maruz kalmakta ve bunun bir uzantısı olarak kullanılmaktadır. Bunu belki de en fazla yaşayan grup ise içinde bulunduğu farklılıklardan dolayı da azınlıklardaki çocuklar hissetmektedirler. Birleşmiş Milletler Çocuk Hakları Sözleşmesinde de belirtildiği gibi insanlık sahip olduğu en iyi şeyleri çocuklara vermekle yükümlüdür. En iyi şeylere çocukların sahip olduğu bir dünyada yaşamak dileğiyle…

Şirin ŞİNİKÇİ
Psikoloji Bilim Uzmanı

ÇOCUKLARDA SOSYALLEŞ ‘ME’

Okulda kompozisyon yazarken başlangıç kısmına  genellikle ‘insan sosyal bir varlıktır….’ şeklinde giriş yapardık. Çünkü konunun temelinde ‘insan’ varsa bu özelliğine mutlaka er ya da geç değinilmesine ihtiyaç duyulur. Ve yine çünkü insanı insan yapan diğer insanlarla birlikte olmaktır. Bizi biz yapan da diğer insanların varlığıdır. Ne olduğumuzu ve  olmadığımızı ancak başkalarının varlığı sayesinde – görerek, model alarak, kıyaslayarak, öğrenerek vb.- anlarız.

Sosyal olmak, bu kadar önemliyken ailelerinde doğal olarak çocuklarında görmek istedikleri özelliklerin başında yer alır sosyalleşmek. Sosyal olmak önemli olduğu kadar sosyelliğin değerlendirilme şeklide en az onun kadar önemlidir. Zira yanlış sonuçlara varılmasına neden olabilir. Mesela….

X:      ‘Şirin hanım bizim çocuğumuz sosyal değil. Bunu aşması için ne yapmalıyız?’

Ş:   ‘Neden sosyal olduğunu düşünmüyorsunuz? Hangi davranışlarından bu sonucu çıkardınız?’

X:      ‘Parka götürdüğümüz zaman diğer çocuklarla konuşmuyor. Üstelik de biz bu konuda onu teşvik ettiğimiz halde.’

Ş :          Nasıl teşvik etmeye çalışıyorsunuz? Neler yapıyorsunuz ?

X:        Hadi kızım / oğlum konuşsana arkadaşlarınla, hadi git sen de onlarla oyna diyoruz. Ne var bundan utanacak şey diyoruz. Vb…………..

Diyalogtaki 3. cümle ‘ eve gelen misafirlere hoş geldin demiyor, misafirlerin çocuklarıyla oynamıyor, geçen gün birisi markette sevmek istedi izin vermedi hatta kişiyi itti, başkalarının yanında konuşmuyor…..’ şeklinde farklı versiyonlarıyla devam edebiliyor. Bu ya da buna benzer durumların hiçbiri sosyal fobi, asosyallik gibi tanısal bir duruma işaret etmez. Ancak annesinin ya da babasının kendisini sosyalleştirme uğruna yaptığı çabayla karışık baskısına bir cevap olabilir.

Çocukların özellikle de okul öncesi dönemdeki çocukların kendileri için yabancı sayılan birisine  -karşılarındaki kendi akranları bile olmuş olsa-  mesafeli, soğuk davranmaları normaldir. Çünkü tanıdığı insan sayısı çok sınırlı olduğu için yabancı birisiyle iletişime geçme becerisi de doğal olarak sınırlı olacaktır. Ancak bu süreçte anne babanın ‘eyvah! çocuğum asosyal mi?’ kaygısıyla birlikte çocuğunu değiştirmeye çalışması çocuğun daha çok içe kapanmasına neden olacaktır. Üzerinde baskı hisseden çocuk bu baskıya tepki olarak kendisinden beklenilen, istenilen davranışı göstermeyecektir.

Tabi bu süreçte ailenin sosyalleşme şekli ve buna ayırdığı zaman da oldukça önemlidir. Çocuk aileyi sadece ev – kreş, kreş – ev arada bir AVM, çocuk parkı gezmesi şeklinde oldukça sınırlı bir sosyal ortamda görüyorsa bu konuda zaten bir modelleme eksikliğinde demektir. Çocuk aileyi her ortamda görmelidir, markette, komşuda, bankada, pazarda…Ancak bu şekilde farklı ilişki türlerine maruz kalıp, öğrenebilir.

Sosyal becerilerin ortaya çıkması,  zaman içerisinde gelişen, olgunlaşan bir durumdur. Çocuk kendini bu konuda hazır hissettiğinde siz ‘yapma, konuşma’ deseniz de zaten durmayacaktır. Öyle ki hiç konuşmayan çocuk şimdi susmak bilmiyor ifadesini çokça duymuşluğum vardır. Zamanla bu sosyalleştirme çabaları aslında ters teperek sosyalleş ‘meme’ ye doğru gidebilmektedir. Ama biz ne olursa olsun bu süreci hızlandırmak istiyoruz diyen ebeveynlere de o halde  küçük bir ip ucu  yaratıcı drama kursu  J

Sevgimle kalın,

Son yıllarda çocuklara yönelik cinsel istismarların artması – ya da hep vardı da daha görünür bilinir olmasıyla –  birlikte çocuklarda kişisel sınırların bilinmesi, korunması vb. konularda çalışmalar ön plana çıkar oldu. Bu konuda çocuklara yönelik etkinlikler, videolar, görseller hazırlandı güzel de oldu. Emeği geçen herkesin önce aklına sonra da tabi ki ellerine sağlık !  Ancak ‘Birisi özel bölgene dokunduğunda, dokunmak istediğinde izin verme, ısrar ederse sesini yükselt’ gibi konuya  daha çok koruyucu, önleyici yaklaşılması  bu konunun bir ‘kültür’ meselesi olduğunun ihmal edilmesine neden oldu. Bu konudaki kültür de diğer konularda olduğu gibi yine ailede öğrenilen bir kültürdür.

Evet çooookkkk eskilerde olduğu gibi  ‘göster amcana …..’ denmiyor belki ama hala plajlar çıplak çocuk dolu. Herkesin özel bölgelerini örttüğü bir ortamda çocuk çıplak dolaştırılırsa burada çocuğa şu mesajı vermiş olursunuz. Plaj dahi olmuş olsa ‘Çıplaklık çocuklar için normaldir, doğaldır, kadın, erkek fark etmez herkes senin her yerini görebilir.’ Etrafındaki tüm yetişkinlerin özel bölgelerinin örtülü ama kendisinin çıplak dolaşmasının normal olduğunu sanan çocuk, yarın öbür gün bir yetişkin ne amaçla olursa olsun kendisini soymaya kalktığında tabi ki bu durumu yadırgamayacaktır.

Ya da akşam oturmasına gelen misafirlerin yanında uykusu gelmiş olan çocuğu soyup pijamalarını giydirmek, üstüne bir şey döküldüğünde ya da çok koşup terlediğinde başkalarının yanında çocuğu soyup üstünü değiştirmek çocuğa hep aynı mesajı verecektir. ‘Çocukların çıplaklığı normaldir, başkaları seni çıplak görebilir, bunda bir sakınca yok.’

Biz yetişkinler – çocuğun aile bireylerinden biri bile olmuş olsak – gördüğümüz her küçük çocuğa izin istemeden bodoslama dalıp şapır şupur öper, poposuna posuna vurur, mıncıklarsak yine tüm bu davranışları normalize edip bir başkası yapmaya çalıştığında rahatsız olmayacaktır.

Ne zaman ki çocuğa annesi banyo yaptırırken, odasında üstünü çıkarıp, giydirirken, çocuk lağzımlığında oturmuş tuvaletini yaparken,  paldır küldür içeri girmezsek, ya da girmek zorundaysak da en azından kapıyı tıklatıp izin istersek işte o zaman çocuk çıplaklığı ‘ayıp’, ‘korunması gereken bir durum’ olarak algılayıp öyle de bir bilinç geliştirecektir.

Kısacası özel bölgelerin korunması, kişisel sınırlar, vb. tüm bunlar sonradan ders niteliğinde didaktik şekilde  öğrenilecek kazanımlar değil, zaten çocuk büyürken hayatın içine yedirilerek bir yaşam tarzı şeklinde çocuğa sunulması gereken değerlerdir. Dahası bir yaşam tarzı ve kültür meselesidir.  Bu kültürle büyüyen çocuk da zaten neresini koruması gerektiğini, hangi dokunmanın iyi hangi dokunmanın kötü olduğunu anlayacak farkındalığa erişmiş olacaktır. Yazının başında belirttiğim türden etkinlikler (görseller, videolar, vb.) kişisel sınırları öğreten değil, sadece hatırlatan, bu meseleyi sıcak tutan öğeler olarak kalacaktır.

Çocuklarımıza hep iyi dokunmaların olduğu günlerin olması dileğiyle ….

Sevgimle kalın….

Çocuk eğitiminde son yıllarda sıkça duyduğumuz bir konu var  ‘sınır koyma’. Temelinde çocukların kurallı bir ortamda büyütülmesini içeren bu konu aslında  ‘olumlu davranış kazandırma, sosyal beceri, uyum, sorumluluk kazanma’ gibi çocuk eğitiminin diğer önemli konularını da içinde barındırır. O halde nedir ‘Sınır Koyma’ ? En genel, en sade anlatımıyla çocuğun davranışını doğru yönlendirebilmek için koyulan kurallardır.

Kültürümüzde kurallar pek sevilmediği için görüştüğüm ailelere, danışanlarıma ‘kural koyun’ dediğimde hemen hemen ilk duyduğum söz şu olur. ‘Ama o zaman çocuğum sıkılmaz mı zaten okula başladığında bir sürü kuralla karşılacak’, başka bir cümle ‘ Kurallı bir ortamda karakterini nasıl bulacak ?’ ya da ‘ Kurallı bir ortamda kaygı durumu yükselmez mi ?’ vb vb. Bu sorularda bahsedilen durumların hepsi aslında kuralsız ortamlarda geçerlidir. Kurallar her zaman çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar, kendini tanımasına yardımcı olur, sosyal ortamlara olan uyumunu kolaylaştırır…..Liste kafa yorulduğu takdirde daha da uzar. Kural koyma şeklimizde önemli elbette ama kurallardan bahsedilen aslında Nazi Kampı da değil elbette. Bir evde eşyaların belli bir yerinin olması da başlı başına bir kuraldır, yatma ritüelinin olması da bir kuraldır, akşam hep birlikte sofraya oturmak da bir kuraldır. Zaten kurallar, net ve tutarlı uygulandığı takdirde ‘sıkıcı şeyler’ olmaktan çıkıp, günlük hayatın birer parçası olmaya başlarlar.

Kurallar böyle peki özgürlükler ?  Özgürlüğünü nasıl yaşayacak çocuk? Biz yetişkinlerin bile sonsuz özgürlüğü olmadığı bir dünyada yaşam tecrübesi olmayan çocukların da elbette özgürlüğü sınırlı olacaktır. Şöyle ki ; ‘akşam yemeğinde sebze yemeği var, hangi sebze yemeğini istersin ?’  sebze yemeği ile akşam yemeği sınırlandırılan çocuk, hangi sebze yemeğini seçme konusunda özgür bırakılabilir. Ya da sadece kendi odasında oyuncakları ile oynamasına izin verilen çocuğun ‘kendi odası’ yla sınırlandırılan oyun mekanında istediği oyunu, istediği kadar dağıtarak, saçarak, dökerek istediği şekilde oynamasına izin verilmesi ‘sınırlılıklar içinde özgürlüğe’ bir başka örnektir. Ya da ben salonda sizin yanınızda oynamak istiyorum diyen bir çocuğa da aynı şekilde salonda bir alan belirleyip burada istediğin oyunu oynayabilirsin demek gibi. Biz uzmanlar annenin ya da babanın çocuğa gösterdiği ilgi de bile sınır olması gerektiğini söyleriz. Akşam yatıncaya kadar çocuğa ayrılan ama sürekli ‘öyle yapma, orda oynama, çok ses çıkarma’ şeklinde uyarı verilen bir ortamdansa zaman ile sınırlandırılan ama çocuğun istediği oyunu, istediği şekilde oynanmasına izin verilen bir ortam diğerinden çok daha sağlıklı bir ortam olacaktır. Yukarıdaki örneklerden de anlaşılabileceği aynı anda hem özgür hem sınırlı olarak büyütülen çocuk her iki durumunda hazzını tatma fırsatı bulacaktır. Dünyanın süper gücü olarak adlandırılan Amerika’nın özgürlükler ülkesi olarak adlandırılmasının altında yatan sebep aslında  çok keskin kanunların ve şaşmaz bir düzenin olmasıdır örneğin. Kurallar, sınırlar ve özgürlükler birbirini tamamlayan  bir elmanın iki yarısı gibidir. Ülkemizi Amerika gibi dünyanın süper gücü düzeyine getirecek çocuklar yetiştirmenin umudu ile ….

Sevgimle kalın…….

‘Değişmeyen tek şey değişimin kendisidir.’
Heraklitos

En genel tanımıyla psikoterapi, kişinin / danışanın bozulan ya da zayıflayan ruh sağlığı için belli bir bilimsel kuram ya da kuramlara bağlı kalınarak uzman bir profesyonelden aldığı destektir. Son yıllarda global anlayışta ve ülkemizde psikoterapinin ruh sağlığı üzerindeki iyileştirici gücü kabul edilmiştir.

Psikoterapide amaç; süreci yaşamaktır. Psikoterapi, bir hedef belirleyip oraya ulaşmak değildir. Hedefe ulaşma sürecinin kendisidir psikoterapi. Bu süreçte danışanla kurulan teröpatik ilişki, kullanılan teknikler, yapılan analizler danışanın sorununu/sorunlarını çözer veya ( en zayıf ihtimalle) kontrol altına alınmasını sağlar.

Pozitif psikoterapi ise; ‘+’ lar ile ‘-‘ leri bir arada kabul eder ve bunları dengeli bir şekilde götürebilmeyi hedefler. Yani her şeye sadece pozitif bir bakış açısıyla bakan bir ekol değildir.

Pozitif psikoterapi, istisnasız her insanın iki yeteneği olduğuna inanır. ‘Bilme’ ve ‘Sevme’ yeteneği. Pozitif psikoterapinin hedefi bu iki yeteneğin bütünleşmesini sağlayarak yukarıda bahsedilen dengeli hayatı sağlayabilmektir.

Hayatta hepimizin yaşadığı / yaşayacağı gibi bizi mutsuz eden olaylar vardır ve olacaktır. Acı doğru bir şekilde yaşanırsa beraberinde pozitif değişimi de getirecektir. Yaşam amacımız; hiç acı çekmemek, mutsuz olmamak olmamalıdır. ( Çünkü bu sadece bizim kontrolümüzde olan bir durum değildir.) Bizi mutsuz edecek olaylar ile karşılaştığımızda mevcut kapasite ve kaynaklarımızı aktif hale getirebilmek olmalıdır, amaç. Yaşam, olayları insanın içindeki yetenekleri geliştirmek için birer fırsattır.

Ama kişinin bu durumu fırsata çevirebilmesi için de öncelikle kendisini ‘+’ ve ‘-‘ leri ile çok iyi tanıması gerekir ki psikoterapi de zaten kişiye bu fırsatı veren, kişinin kendisiyle temasa geçmesini sağlayan çok etkili bir süreçtir.

Unutulmamalıdır ki sağlıklı insan, sorunları olmayan insan demek değil, bu sorunları halledebilecek durumda olan insan demektir. İşte tam da bu noktada değişim de kaçınılmazdır.

Pozitif değişiminizin bol olması dileğimle…